nghiTTSCăng thẳng oxy hóa xảy ra khi mất cân bằng giữa gốc tự do và chất chống oxy hóa trong cơ thể, thường xuất hiện do chế độ ăn uống không lành mạnh, tiếp xúc với chất độc hoặc căng thẳng kéo dài. Gốc tự do là sản phẩm tự nhiên của quá trình trao đổi chất, có thể gây tổn hại nếu không được kiểm soát. Đường huyết tăng cao và kéo dài có thể góp phần sản sinh quá mức gốc tự do và căng thẳng oxy hóa qua nhiều cơ chế khác nhau. Điều này khiến nó trở thành một vấn đề sức khỏe đáng chú ý, nhất là khi lượng đường tiêu thụ ngày càng gia tăng trong chế độ ăn hiện đại.
1. Căng thẳng oxy hóa: định nghĩa và nguyên nhân
Căng thẳng oxy hóa xảy ra khi cơ thể mất cân bằng giữa gốc tự do và chất chống oxy hóa.
Gốc tự do là các phân tử không ổn định, có một hoặc nhiều electron không ghép đôi trên lớp vỏ của chúng. Nguyên nhân mà chúng không ổn định là do sự không ghép đôi này, vì hầu hết các phân tử ổn định đều có các electron được ghép đôi. Trong trạng thái bình thường, cơ thể sản sinh ra gốc tự do như một phần của quá trình trao đổi chất tự nhiên hoặc đáp ứng miễn dịch. Tuy nhiên, khi số lượng gốc tự do vượt quá khả năng trung hòa của chất chống oxy hóa, chúng sẽ “đánh cắp” electron từ các phân tử khác, làm cho các phân tử này trở thành các gốc tự do mới, tạo ra một phản ứng dây chuyển và gây tổn hại đến các thành phần của tế bào.
Chất chống oxy hóa, ngược lại, có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi sự tấn công của gốc tự do và căng thẳng oxy hóa. Cơ thể có hệ thống chống oxy hóa nội sinh hoặc lấy chất chống oxy hóa ngoại sinh từ chế độ ăn uống để duy trì cân bằng oxy hóa của cơ thể. Các vitamin như A, C, E, cùng với các hợp chất tự nhiên khác, có thể “tặng” electron để ổn định gốc tự do mà không bị mất tính ổn định của chúng. Khi thiếu hụt chất chống oxy hóa hoặc gốc tự do được sản sinh quá mức, căng thẳng oxy hóa xảy ra và có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Những yếu tố góp phần gây căng thẳng oxy hóa bao gồm:
- Chế độ ăn uống không lành mạnh.
- Tiếp xúc với chất độc, ô nhiễm môi trường và bức xạ.
- Căng thẳng cảm xúc kéo dài.• Viêm nhiễm và bệnh lý mãn tính.
2. Gốc tự do và căng thẳng oxy hóa không phải lúc nào cũng có hại
Căng thẳng oxy hóa thường được biết đến với tác động tiêu cực như gây tổn thương tế bào, protein và DNA, góp phần vào lão hóa và nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, không phải tất cả các tác động của căng thẳng oxy hóa đều có hại. Thực tế, trong một số trường hợp, nó đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và chức năng cơ thể.
Một ví dụ điển hình là phản ứng miễn dịch tự nhiên của cơ thể. Khi hệ thống miễn dịch chống lại nhiễm trùng hoặc phục hồi chấn thương, căng thẳng oxy hóa tạm thời xảy ra, dẫn đến tình trạng viêm nhẹ. Quá trình này giúp hạn chế sự lây lan của mầm bệnh và thúc đẩy cơ thể hồi phục nhanh hơn. Trong nghiên cứu năm 2015, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng căng thẳng oxy hóa ở mức độ thấp còn có thể hạn chế sự phát triển của các tế bào ung thư hắc tố ở chuột, cho thấy tiềm năng bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật.
Thêm vào đó, căng thẳng oxy hóa do hoạt động thể chất cũng mang lại lợi ích. Khi tập thể dục, sự hình thành gốc tự do tăng lên, gây ra căng thẳng oxy hóa nhẹ trong cơ. Tuy nhiên, quá trình này kích thích sản xuất chất chống oxy hóa tự nhiên và thúc đẩy sự phát triển mô, giúp cơ thể khỏe mạnh hơn.
Ngoài ra, các gốc tự do còn đóng vai trò quan trọng trong các chức năng sinh học khác. Chúng kích hoạt các con đường tín hiệu trong tế bào, điều hòa biểu hiện gen, và tham gia vào nhiều hoạt động thiết yếu như kết dính bạch cầu, hình thành mạch máu và điều chỉnh trương lực mạch.
Dù vậy, cần lưu ý rằng căng thẳng oxy hóa chỉ mang lại lợi ích khi ở mức độ tự nhiên trong có thể. Nếu kéo dài và mất kiểm soát, nó sẽ gây hại nghiêm trọng cho cơ thể. FPT MediCare sẽ chia sẻ tác hại của căng thẳng oxy hóa kéo dài đến sức khỏe trong bài viết tiếp theo.
3. Đường và vai trò trong căng thẳng oxy hóa
Một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến hình thành gốc tự do không kiểm soát là việc tiêu thụ đường quá mức và đường huyết tăng cao liên tục trong máu. Khi cơ thể phải xử lý càng nhiều đường, các gốc tự do được sản sinh nhiều hơn. Điều này xảy ra qua nhiều cơ chế:
3.1 Tăng sản sinh gốc tự do từ quá trình tạo năng lượng trong ty thể
Ty thể, “nhà máy năng lượng” của tế bào, sử dụng glucose để sản xuất năng lượng dưới dạng ATP. Trong quá trình này, các gốc tự do được sinh ra như sản phẩm phụ tự nhiên. Khi lượng đường trong máu tăng cao do tiêu thụ quá nhiều đường, ty thể phải làm việc nhiều hơn, dẫn đến sản xuất gốc tự do quá mức và căng thẳng oxy hóa. Ngoài ra, lượng đường quá nhiều còn ức chế sự sản sinh của các chất chống oxy hóa tự nhiên trong tế bào, đặc biệt là glutathione. Ở bệnh tiểu đường, nguồn gốc chính của căng thẳng oxy hóa là đến từ quá trình chuyển hóa trong cơ quan này.
3.2 Glycation và oxy hóa glucose
Đường dư thừa trong máu có thể liên kết với protein trong một quá trình gọi là glycation. Quá trình này tạo ra các sản phẩm glycation cuối cùng (AGEs), không chỉ gây biến đổi cấu trúc và chức năng trong protein mà còn thúc đẩy sự sản sinh thêm gốc tự do và căng thẳng oxy hóa.
3.3 Viêm do quá tải gan
Gan, cơ quan giải độc chính của cơ thể, cũng chịu áp lực khi hấp thụ quá nhiều đường. Điều này dẫn đến viêm, kích thích sản sinh thêm gốc tự do và làm gia tăng tình trạng căng thẳng oxy hóa.
3.4 Gây kháng insulin
Việc tiêu thụ đường quá nhiều và tăng đường huyết lâu dài có thể làm giảm khả năng đáp ứng của tế bào với insulin, gây kháng insulin và làm tăng lượng glucose trong máu. Đây là một vòng luẩn quẩn vì glucose dư thừa lại tiếp tục sản sinh thêm gốc tự do, làm nặng hơn tình trạng căng thẳng oxy hóa.
Để góp phần vào sứ mệnh cá nhân hóa việc kiểm soát đường huyết hiệu quả và an toàn cho bệnh nhân tiểu đường, FPT MediCare đang tiên phong trong phát triển công nghệ theo dõi đường huyết, trong đó có máy đo đường huyết liên tục 3P. Thiết bị này không chỉ giúp bạn theo dõi đường huyết liên tục trong 14 ngày mà còn loại bỏ cảm giác đau đớn nhờ cảm biến đặt dưới da. Kết quả được cập nhật tự động mỗi 3 phút qua Bluetooth và hiển thị trực quan trên ứng dụng, cho phép người dùng nắm bắt chi tiết biến động đường huyết, từ đó cá nhân hóa chế độ ăn uống và tập luyện. Ngoài ra, tính năng cảnh báo thông minh, chia sẻ dữ liệu với người thân và bác sĩ, cùng công nghệ bảo mật cao đảm bảo an toàn thông tin và tăng cường sự an tâm. Máy đo đường huyết 3P mang đến cuộc sống tự do, tận hưởng khoảnh khắc và làm chủ sức khỏe mỗi ngày. Để tìm hiểu thêm về máy đo đường huyết liên tục, bạn có thể tham khảo thêm sản phẩm hoặc các bài viết khác tại website fptmedicare.vn.
Bài viết tham khảo nguồn:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5059829
https://www.mdpi.com/1467-3045/45/8/420
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11078917
https://www.medicalnewstoday.com/articles/324863
https://integrative-medicine.ca/how-sugar-fuels-oxidative-stress
duongph